Projekt – Współpraca 2022

„Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich:

Europa inwestuje w obszary wiejskie”.

Operacja pn. “Wykorzystanie różnych kultywarów wierzby w celu zwiększenia efektywności chowu fermowego jeleniowatych oraz trwałego zwiększenia zazielenienia w gospodarstwach rolnych jako innowacyjne elementy nowoczesnej produkcji, oraz zwiększania odporności środowiska”. 

Mająca na celu Wprowadzenie upraw różnych kultywarów wierzby jako innowacyjnego elementu w technologii żywienia jeleniowatych utrzymywanych w chowie fermowym

Współfinansowana jest ze środków Unii Europejskiej w ramach działania „Współpraca”

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020

Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów
Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie

Materiał opracowany przez Modern Deer Farming

Instytucja Zarządzająca PROW 2014-2020 – Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Materiał współfinansowany ze środków Unii
Europejskiej w ramach działania M.16 współpraca finansowana w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich
na lata 2014-2020,

Projekt w ramach działania 16 Współpraca ARiMR

W dniu 04.02.2021 r. w Warszawie pomiędzy Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa a „Konsorcjum MODERN DEER FARMING” została zawarta UMOWA O PRZYZNANIU POMOCY Nr 00016.DDD.6509.00043.2019.07

Tytuł projektu:

Wykorzystanie różnych kultywarów wierzby w celu zwiększenia efektywności chowu fermowego jeleniowatych oraz trwałego zwiększenia zazielenienia w gospodarstwach rolnych jako innowacyjne elementy nowoczesnej produkcji, oraz zwiększania odporności środowiska.

Realizowany w latach 2020 – 2022 projekt badawczo-wdrożeniowy dążył do doskonalenia technologii efektywnego żywienia jeleniowatych fermowych poprzez racjonalne wykorzystanie pędów wierzby w suplementacji żywienia. Celem projektu było wprowadzenie do praktyki fermowej upraw różnych kultywarów wierzby wiciowej (Salix viminalis ) jako innowacyjnego elementu w technologii żywienia jeleniowatych utrzymywanych w chowie fermowym oraz zwiększenie zazielenienia gruntów marginalnych.

W ramach projektu wykonano szereg prac rozwojowych zmierzających do określenia:

–  różnic w składzie chemicznym każdego z 8 użytych kultywarów w celu ustalenia ich wartości pokarmowej.

– preferencji żywieniowych jeleni i danieli fermowych w stosunku do poszczególnych kultywarów,

– metod eksploatacji poletek żerowych z wierzbą w celu ich optymalnego i długotrwałego wykorzystania.

Wybór wierzby jako gatunku przydatnego do użytkowania na poletkach zgryzowych wynikał zarówno ze względu na fakt, ze stanowi ona ważne element naturalnego „jadłospisu” dziko żyjących jeleniowatych jak i z uwagi na łatwość pozyskiwania i mnożenia ze sztobrów we własnym zakresie. Wierzba jako gatunek łatwo regenerujący się jest odporna na zgryzanie i przy odpowiedniej pielęgnacji poletka zgryzowe mogą służyć przez wiele lat. W efekcie urządzenie takich poletek na fermie nie wymaga znacznych nakładów finansowych.

Dodatkowym ważnym aspektem praktycznym projektu było opracowanie i opublikowanie na stronie internetowej studium warunków niezbędnych do utworzenia prostej rzeźni rolniczej. Studium to, uwzględniające wszelkie wymogi wynikające z obowiązujących obecnie w tym zakresie przepisów,  zostało zatwierdzone przez Powiatowego Lekarza Weterynarii jako podstawa do wykonania prac adaptacyjnych. Osoby zainteresowane urządzeniem małej rzeźni na terenie własnego gospodarstwa  mogą więc nieodpłatnie skorzystać z prezentowanych materiałów co powinno ułatwić przygotowanie własnego projektu. W efekcie powinno przyczynić się do upowszechnienia sprzedaży bezpośredniej dziczyzny z ferm zajmujących się hodowlą jeleniowatych a w konsekwencji do poprawy efektywności ekonomicznej prowadzonej produkcji.

PDF do pobrania: Studium warunków – rzeźnia

Siedem z ośmiu badanych w trakcie realizacji projektu kultywarów pochodziło z różnych hodowli wierzby na cele energetyczne położonych w różnych regionach kraju, jeden kultywar pozyskano ze stanowiska naturalnego na terenie Nadleśnictwa Strzałowo (pow.mrągowski, woj.warmińsko-mazurskie). Pozyskane sztobry ukorzeniono wiosną 2020 w uprawie kontenerowej prowadzonej na terenie Stacji Badawczej IP PAN w Kosewie Górnym.

Próbki poszczególnych kultywarów poddano typowym analizom paszoznawczym w celu określenia zawartości suchej masy, popiołu, białka surowego, tłuszczu surowego oraz włóka surowego z uwzględnieniem jego poszczególnych frakcji  tj. włókna neutralno-detergentowego (NDF), frakcje włókna kwaśno-detergentowego (ADF) oraz ligniny kwaśno-detergentowej (ADL). Określenie koncentracji tych składników jest niezbędne w ocenie jakościowej pasz objętościowych. Badania prowadzono w dwóch terminach – wiosną i jesienią z uwagi na znacznie zmieniający się skład paszy wraz z  upływem sezonu wegetacyjnego. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono następujące wartości podstawowych parametrów charakteryzujących wartość żywieniową badanych kultywarów.

Wyniki prób  pobranych wiosną:

Analizy wykonane wiosną wykazały iż rozdrobnione pędy zawierały od 11,46 do 14,77 % białka surowego oraz od 23,59 do 27,24 % włókna surowego w suchej masie. Energia brutto suchej masy zawierała się w granicach od 18,40 do 18,99 MJ/kg

Wyniki prób pobranych jesienią:

Pędy zebrane jesienią zawierały natomiast od 10,89 do 12,30 % białka surowego w suchej masie oraz od 28,21 do 31,59 % włókna w suchej masie. Energia brutto suchej masy wynosiła od 18,95 do 19,12 MJ/kg.

Wartości wiosenne te nie odbiegają od średnich wartości suszy z traw pod względem zawartości białka oraz zawierają się w górnych wartościach średnich pod względem zawartości włókna względem takich suszy. Wartości jesienne zawierają procent włókna bliższy parametrom słomy, jednak przy znacznie wyższym poziomie białka. Ze względu na formę podania tego typu paszy nie mogą stanowić zastępnika dla pasz objętościowych, jednak mogą stanowić ich uzupełnienie. Biorąc pod uwagę zwykle niewielki dostęp hodowanych przeżuwaczy do spożywanych na wolności pasz tego rodzaju, nie odbiegając odżywczo od siana, mogą uzupełnić zapotrzebowania jeleni czy danieli na spożywanie pędów, czy innych części drzew, dostarczając im zarówno białka, jak i niezbędnego dla przeżuwaczy włókna.

Wykonano także dodatkowe badania szczegółowe w kierunku ustalenia zawartości substancji czynnych w tym glikozydów fenolowych ( w tym salicyny i salikokortyny) , glukozydów oraz olejków eterycznych. Substancje te mają duże znaczenie dla utrzymywania właściwego stanu organizmu. Salicyna, charakterystyczna dla wierzby, ma działanie przeciwgorączkowe , przeciwbólowe i przeciwzapalne.

Zawartość substancji biologicznie czynnych w poszczególnych kultywarach wykazywała znaczne różnice. W przypadku glikozydów fenolowych zróżnicowanie było najwyższe i wynosiło od 20,5 mg/g dla kultywaru 082 do 155 mg/g dla kultywaru 1054. Zawartość salicyny wahała się od 0,006 mg/g (kultywar 082) do 0,32 mg/g (kultywar 1054). Natomiast zawartość glukozydów była w poszczególnych kultywarach zbliżona i wynosiła średnio 5,1 – 5,7 mg/g.

Preferencje żywieniowe danieli określano na podstawie analizy zapisów monitoringu zainstalowanego na dwóch ogrodzonych poletkach doświadczalnych oraz bieżącej ocenie stanu uprawy. Ukorzenione sadzonki wierzby rozmieszczone zostały na poletkach naprzemiennie w rzędach tj. w taki sposób aby zwierzęta wchodzące na poletko miały możliwie jednakowy dostęp do wszystkich kultywarów.  Oznacza to , że sposób rozmieszczenia poszczególnych kultywarów nie powinien mieć wpływu na  prawdopodobieństwo dostępu do nich przez zwierzęta. Analizowano zarówno kolejność wyboru jak i stopień zgryzania poszczególnych kultywarów.

ZDJĘCIA Z POLETEK

Poletko doświadczalne wczesną wiosna 2022

Poletko wdrożeniowe – jesień 2022

Porównanie  parametrów stwierdzonych w badaniach laboratoryjnych w powiązaniu z analizą nagrań monitoringu zainstalowanego na poletkach doświadczalnych oraz ocena stanu zgryzienia poszczególnych kultywarów pozwoliło na wybór dwóch najlepszych (genotypy nr 1080 i 1054) do dalszych prac wdrożeniowych. Kultywary te charakteryzowały się także najwyższą zawartością składników biologicznie czynnych. Prace wdrożeniowe polegały na utworzeniu poletek z sadzonkami wierzby na gruntach należących do członków konsorcjum realizującego projekt. W przypadku nadleśnictwa Strzałowo charakteryzującego się wysokimi stanami zwierzyny płowej (głównie jeleni szlachetnych)  znaczącym problemem są szkody wyrządzane zarówno w uprawach leśnych jak i na okolicznych polach. Stworzenie dodatkowej bazy atrakcyjnej zerowo może przyczynić się do ograniczenia tego problemu. W gospodarstwach rolników indywidualnych nasadzenia tworzono na gruntach marginalnych w celu zainicjowania powstawania pasów zaporowych ograniczających szkody oraz zwiększających bioróżnorodność użytkowanych siedlisk. Poletka wdrożeniowe zakładano jesienią 2022 a więc efekty ich funkcjonowania obserwować będzie można w latach następnych.

Obserwacja zachowania się zwierząt na poletkach prowadzi do wniosku że optymalnym sposobem użytkowania poletek zgryzowych na fermach jeleniowatych jest naprzemienne udostępnianie ich zwierzętom w okresie wczesnej wiosny i jesienią. Wierzba rozpoczyna wiosenną wegetację bardzo wcześnie co umożliwia wcześniejsze udostępnianie poletek w okresie kiedy wegetacja traw jest jeszcze zahamowana. Ponadto z uwagi na wyższą zawartość włókna niż we wczesnowiosennej runi pastwiskowej pozwala to na lepsze bilansowanie pobieranych przez zwierzęta pasz. Włókno jest jednym z najważniejszych składników żywieniowych w dawce pokarmowej przeżuwaczy. W zasadniczy sposób wpływa na motorykę przewodu pokarmowego regulując prawidłowy przebieg procesów trawiennych. Jest także ważnym źródłem energii . Odpowiednia zawartość włókna strukturalnego wpływa więc na właściwe  wydzielanie śliny i buforowanie treści żwacza, zapobiega występowaniu zbyt luźnego stolca (biegunek) co jest częstym problemem metabolicznym w okresie wczesnej wiosny.  Ponadto włókno ułatwia przeżuwanie  oraz sprawne wydalanie gazów fermentacyjnych. Wiosenne udostepnienie poletek powinno zostać zakończone pod koniec maja a rośliny, niezależnie od stopnia ich zgryzienia, należy przyciąć  na wysokości 20-30 cm. Pobudza to aktywowanie pąków w dolnej części pędu, z których wyrastają nowe (najczęściej 2-3) pędy. W ten sposób poletka udostępniane ponownie jesienią pokryte są roślinnością zapewniającą paszę dobrej jakości. Pozostawianie wiosną starych, nie przyciętych pędów powoduje ich szybkie drewnienie a w konsekwencji obniżenie wartości  pokarmowej. Po zakończeniu jesiennego wypasu należy ponownie przyciąć rośliny aby mogły odbudować się w następnym sezonie. Naprzemienne udostępnianie tak prowadzonych poletek umożliwia utrzymanie uprawy wierzby w optymalnym stanie przez wiele lat.

Badania tusz danieli użytych w doświadczeniu wykazały, że zawartość retinolu i tokoferoli w grupie doświadczalnej była wyższa w stosunku  do grupy kontrolnej (żywionej tradycyjnie), różnice nie były statystycznie istotne. W badanych próbkach nie stwierdzono wykrywalnych ilości β-karotenu

Analiza histologiczna również nie wykazała negatywnych zmian w budowie poszczególnych odcinków przewodu pokarmowego w grupie zwierząt utrzymywanych na kwaterach z dostępem do wierzby. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono, że w żywieniu danieli fermowych pasze oparte na dodatku wierzby mogą być cennymi składnikami dawek pokarmowych.  O wartości technologicznej tusz zwierząt świadczyć może między innymi udział poszczególnych wyrębów. Wyniki podziału tusz obu grup zwierząt wykorzystanych w projekcie zamieszczono w poniższej tabeli. Charakterystyka tusz danieli obu grup użytych w doświadczeniu

Średnia masa tuszy danieli z grupy doświadczalnej wyniosła 37,25 kg, natomiast z grupy

kontrolnej 36,8 kg.

Jak wynika z danych zawartych w tabeli wydajność poubojowa – określona jako stosunek masy tuszy wypatroszonej, oskórowanej i pozbawionej głowy oraz dolnych odcinków kończyn do masy ciała – wynosiła około 51% w przypadku grupy doświadczalnej i około, 0,5% mniej w grupie kontrolnej. Największym elementem w tuszach danieli są udźce, których udział w grupie doświadczalnej (15,82%) był nieznacznie większy w porównaniu do zwierząt z grupy kontrolnej (15,57%). Nieznacznie większy udział u danieli żywionych paszą doświadczalną wystąpił w przypadku łopatek, natomiast mniejszy w przypadku żeber z łatą oraz przodka. Straty związane z podziałem tusz na poszczególne elementy wyniosły w obu przypadkach około 2%. Należy jednocześnie podkreślić, że wszystkie różnice w rozbiorze tusz pomiędzy grupą doświadczalną i kontrolną były statystycznie nieistotne. Na podstawie powyższych wyników można więc stwierdzić, że wykorzystanie paszy doświadczalnej nie wpłynęło negatywnie i nie obniżyło parametrów rzeźnych oraz wartości technologicznej tusz u zwierząt, u których zastosowano takie żywienie.

Tym samym wyniki te sugerują także, że mięso konsumpcyjne pozyskane od takich zwierząt może mieć  wartość odżywczą i pozytywny wpływ na zdrowie człowieka, większą niż pochodzące od jeleniowatych fermowych żywione w sposób klasyczny.